نگاهی به کارنامۀ داستان‌نویسی زکریا هاشمی

بخش نخست

نشر مهری تابه‌حال چهار کتاب از زکریا هاشمی (1315) منتشر کرده است. چشم باز گوش باز، عیّار، شکار و بازنشر ویراستۀ طوطی. پنجمین کتاب نیز به‌زودی منتشر خواهد شد. من تابه‌حال سه کتاب را از او ویرایش کرده‌ام و این آخری، سلّاخ، بهانه‌ای شد تا در چند یادداشت به‌هم‌پیوسته نیم‌نگاهی بیندازم به کارنامۀ داستان‌نویسی او، البته به فراخور اقتضائات نوشته‌های اینستاگرامی.

ا. طوطی

نخستین کتابی که از هاشمی انتشار یافت طوطی (1348) رمانی پیکارسک‌گونه است که به سبک و سیاق آن سال‌ها، مبشر مظاهر رمان‌های ناتورالیستی‌ست، آن‌چنان‌که مؤلف صدسال داستان‌نویسی نیز به آن اشاره کرده. قهرمانی که در پوستۀ ضدقهرمان فرو رفته و به جبر زیستی خود و بسیاری از زنان قلعه واقف شده است، اما جز فرورفتن در چاه خویشتن کار دیگری انجام نمی‌دهد. قهرمان (پیکاروی) فالوس‌محور، به مشروب خوردن و سکس با زنان قلعه می‌پردازد و از این رهگذر می‌کوشد تا خود را فراموش کند. ویژگی برجستۀ این رمان، توصیف قلعه نه به سیاق محمد مسعود که به اخلاق گرایش داشت و نوشته‌هایش در عرصۀ پاورقی‌نویسی جای می‌گرفت، بل با خلق تیپ‌های روسپیان مختلف، و بازآفرینی واقعیتی‌ بود که سویۀ نگاهی ناتورالیستی داشت. هاشمی چون کارگردانی، لنز دوربین را به سمت‌وسویی برد که برخی به هیجان آمدند، مثل قاسم هاشمی‌نژاد که باوجودآنکه با نثر رمان مشکل داشت، اما در یادداشتی در آیندگان این رمان را ستود. هاشمی با توصیف قلعه و تصویر کردن زنان آنجا، ناخودآگاه در جرگۀ نویسندگان آرمان‌گرا نیز قرار گرفت، همانان که با توصیف فقر و فاقه جامعه، کارکردی اجتماعی و حتی انقلابی برای ادبیات قائل بودند.

یکی از نکته‌های مغفول‌مانده در طوطی، خلق فضاهای سوررئال است که البته شکل قوام‌یافتۀ آن در رمان عیّار به چشم می‌خورد. در یکی از صحنه‌ها هاشم، شخصیت اصلی، و دوستش، بهروز، هنگام گذشتن از کوچه‌پس‌کوچه‌ای در قلعه به پیرزنی برمی‌خورند.

آن پیرزن دعوتشان می‌کند تا به خانه‌ای وارد شوند که «نیمفت»ی (Nymphet) در آن است. آن دو به خانه می‌روند و سر از زیرزمین درمی‌آورند و تریاک می‌کشند، هاشمی آن لحظۀ هپروت و نشئگی و نزدیک شدن نیمفت به هاشم را با خلق تصویرهای سوررئال در ذهن او، آن‌چنان کنشمند تصویر کرده که تا لحظۀ پرتاب نیمفت و خوردن او به دیوار (بازگشت به واقعیت) گویی فیلمی سوررئال برابر چشم خواننده است. طوطی آغاز راهی برای زکریا هاشمی بود که ابراهیم گلستان و فروغ فرخزاد مشوقانش بودند.

راستی طوطی کیسه‌بوکس بسیار خوبی برای نقد فمینیستی نیز هست، نه طوطی بل تمام رمان‌های هاشمی.

برای خرید کتاب در داخل ایران آدرس پستی کامل و یک شماره تماس به ایمیل (sales@mehripublication.com) ارسال کنید. یا این فرم را پر کنید.

لینک خرید کتاب‌های زکریا هاشمی در خارج از ایران.

طوطی

عیار

چشم باز و گوش باز

شکار