تریو تهران

برخلاف اغلب داستان نویسان این سال ها که با داستان کوتاه شروع می کنند و بعد به رمان می رسند، رضیه انصاری از همان ابتدا با انتشار رمان در فضای ادبیات معاصر اعلام حضور کرد. ارزش های نسبی نخستین رمان او، در اختیار داشتن ناشری معتبر همچون نشر آگه و سروشکل حرفه ای آن کتاب در قالب مجموعه ای که به ادبیات داستانی جوان امروز اختصاص یافته بود، باعث شد «شبیه عطری در نسیم» نخستین اثر این نویسنده، خوب دیده شده و به خوبی هم بدان پرداخته شود.

 

رمانی که بن مایه اش مهاجرت بود و شخصیت های اصلی اش را چند مرد تشکیل می دادند که از منظر فردی، خانوادگی و اجتماعی، زندگی نامتعادلی را در محیطی که در آن بیگانه محسوب می شدند، می گذراندند. شناخت نویسنده از مسئله مهاجرت، محیط غربت و آدم های درگیر در آن باعث شده بود که خواننده با فضایی ملموس و پذیرفتنی روبه رو شود که ماجراهای آن با بیانی موجز و روان روایت می شد.

 

با چنین پیشینه ای دومین رمان رضیه انصاری با نام خاصِ «تریو تهران» که در همان نگاه اول توجه بیننده را جلب می کند، توسط نشر آگه وارد بازار شد. تریو تهران صرف نظر از اینکه در مجموع موفق تر از کار قبلی نویسنده ارزیابی شود یا نه،  نشان از حرکت رو به جلوی نویسنده در تسلط و تبحر بر این مدیوم دارد. از همین روست که انصاری ترسی از تجربه کردن ندارد. حتی اگر قرار باشد برای این تجربه به سراغ آثاری برود که هرگونه ارتباط آن ها با متن رمانش، می تواند آن را تحت الشعاع این آثار شناخته شده قرار دهد.

 

«تریو تهران» از سه بخش تشکیل شده است و سه برش از زندگی سه زن (عالیه، منیژه و سالومه) در مقاطع زمانی مختلف را روایت می کند. نویسنده در این راستا از سه روایت مجزا استفاده کرده که در مجموع کیفیتی اپیزودیک به این اثر می دهد. اما وقتی داستان زندگی این سه زن را دنبال می کنیم، فاصله ها میان این سه بخش کمتر و کمتر می شود. نویسنده برای این منظور از عناصر روایی که نمودی بیرونی داشته باشند استفاده نکرده است، بلکه این سه بخش متکی بر عناصر دورنی و محتوایی اثر است که به یکدیگر نزدیک می شوند و می کوشند در کنار یکدیگر مفهومی واحد را کامل کرده و به خواننده منتقل کنند. 

 

رضیه انصاری برای پی ریختن این سه روایت به سه متن دیگر ارجاع می دهد. فصلِ اول، بر اساس نمایشنامه اِشغال، نوشته بهرام بیضایی؛ فصلِ دوم، بر اساسِ داستان آرامش در حضور دیگران، نوشته غلامحسین ساعدی؛ و بخش آخر بر اساس اپرایِ سالومه ریشارد اشتراوس نوشته شده است. اما در پایان هر روایت، آنچه به عنوان خروجی ماجرا در ذهن مخاطب نقش می بندد از آن خود نویسنده است و نه آن آثاری که به آنها ارجاع داده است. و مهم تر اینکه انصاری از عهده جهت دادن به این عناصر بینامتنی در راستای دلخواه خود برآمده و کلیتی کم وبیش انسجام یافته را برای رمان رقم زده است.

 

این رمان باوجود زمینه های تاریخی و ارجاع های بینامتنی زیادی که به آثار مورد اشاره دارد؛ از ذهنیت و تخیل خود انصاری مایه می گیرد و ضعف ها و قوت هایش نیز در همین رابطه شکل می گیرد. «تریو تهران» می کوشد تداعی کننده نگاه نویسنده درباره حضور زن در جغرافیایی واحد، اما در مقاطع مختلف تاریخی این دیار باشد؛ زنانی که مسائل و مشکلات زندگی آن ها را به سمت تنهایی رانده و حالا باید با اقتضائات آن دست وپنجه نرم و هریک به نوعی سرشت و سرنوشت زنان زمانه خود را نمایندگی می کنند.

 

نثر رضیه انصاری در این رمان نیز همچون اثر پیشین شسته رفته و روان است، او روایت خود را به شکلی موجز بیان می کند به هر چیز همانقدر که باید بپردازد بها می دهد. «تریو تهران» فضایی سیال دارد، اما سیال بودن فضای آن باعث سردرگمی خواننده نمی شود که برعکس او را با شکیبایی و علاقه به دنبال سردرگمی های شخصیت های رمان می کشد.

 

کتاب حاضر در میان رمان های فارسی نویسندگان جوان این سال ها اثری خواندنی محسوب می شود که می تواند خواننده را تا صفحات پایانی با خود همراه کند و نهایتاً او را تشویق کند که در پیدا کردن خط و ربط مشترک این روایت ها و فضایی که نویسنده برای مشارکت خواننده با داستان لحاظ کرده حضوری فعال داشته باشد. و چنین توفیقی آن قدر هست که از نقاط ضعفی که هر نویسنده جوان در نخستین کارهای خود می تواند داشته باشد صرف نظر کرد؛ چنان که نویسنده این رمان نیز از آن مستثنی نیست.